TRANG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ
BAN QUẢN LÝ DI TÍCH
TỈNH NGHỆ AN

Tọa lạc trên vùng đất cổ xóm Đông Thượng, xã Đại Đồng, tỉnh Nghệ An, Đền Cả là một trong những di tích tiêu biểu, kết tinh những giá trị lịch sử - văn hóa - tâm linh đặc sắc của xứ Nghệ. Được xây dựng từ thời Lê Trung hưng, ngôi đền đã tồn tại suốt gần 5 thế kỷ, gắn bó chặt chẽ với tiến trình hình thành, phát triển của làng Lãng Khê – vùng trung tâm huyện Thanh Chương cũ.

Thờ người khai canh, dựng xã - Danh thần Nguyễn Thù

Đền Cả thờ chính Đức Thánh Cả – Tiến sĩ Nguyễn Thù , một nhà khoa bảng triều Lê sơ, người có công lớn trong việc khai khẩn đất đai, chiêu dân lập ấp, tạo dựng làng Lãng Khê - vùng đất ngày nay thuộc xã Đại Đồng (gồm các xã Đồng Văn, Thanh Ngọc và thị trấn Dùng của huyện Thanh Chương cũ). Sau khi từ quan, Nguyễn Thù đưa gia quyến và một số dòng họ di dân vào Nghệ An, lựa chọn vùng đất có thế núi sông hiểm trở làm nơi lập nghiệp, gây dựng vùng đất trù phú – nơi “trên bến dưới thuyền” – một trong những hạt nhân làng xã thời trung đại. Ông không chỉ là người dạy dân khai hoang, canh tác, phát triển thủy lợi, mà còn đặt nền móng xã hội, phong hóa và hệ thống giáo dục bản địa.

Cùng phối thờ tại đền còn có Trịnh Kiệm , vị cử nhân triều Nguyễn, người sáng lập trang Yên Đồng và từng là thầy dạy của Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc – thân sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh; cùng Bạch Y Công chúa , vị nữ thần được tôn thờ vì công lao truyền nghề trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải.

Không gian hội tụ văn hóa – lịch sử – tâm linh làng xã

Không chỉ là trung tâm tín ngưỡng, Đền Cả còn từng là trụ sở hương hội, lý dịch thời phong kiến, là nơi diễn ra nhiều sự kiện cách mạng tiêu biểu trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh 1930–1931. Nơi đây từng là nơi thành lập Tổng ủy Đại Đồng, đội Tự vệ đỏ, diễn ra các cuộc mít tinh, rải truyền đơn, cất giấu vũ khí trong kháng chiến chống Mỹ…

Đặc biệt, lễ hội Chạp đền được tổ chức vào mùng 1 tháng Chạp hằng năm là dịp cộng đồng bày tỏ lòng tri ân với các bậc tiền nhân. Lễ hội kết hợp hài hòa phần Lễ với các nghi thức tế thần, rước sắc, yết cáo… và phần Hội với các trò chơi dân gian, biểu diễn dân ca ví dặm, chèo, tuồng… tạo nên không gian sinh hoạt cộng đồng giàu bản sắc văn hóa truyền thống.

Giá trị còn mãi với thời gian

Là một công trình kiến trúc tâm linh có giá trị nghệ thuật, lịch sử, khoa học, Đền Cả không chỉ phản ánh tín ngưỡng bản địa, mà còn là minh chứng sinh động cho quá trình giao thoa giữa tư tưởng Nho - Phật - Đạo trong đời sống tinh thần người Việt. Với bố cục hài hòa, tọa lạc trên thế đất đẹp “tụ khí - tụ nhân”, đền là nơi lưu giữ nhiều hiện vật quý cùng sắc phong cổ của các triều đại phong kiến Việt Nam, từ thời Lê – Trịnh đến triều Nguyễn.

Trải qua nhiều biến thiên lịch sử, chiến tranh tàn phá và thời gian bào mòn, Đền Cả vẫn đứng đó – như một cột mốc văn hóa tinh thần bền vững. Đền không chỉ là nơi lưu giữ ký ức cha ông mà còn là điểm tựa tâm linh, niềm tự hào của bao thế hệ người dân Đại Đồng hôm nay và mai sau.

Linh Nhâm