TRANG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ
BAN QUẢN LÝ DI TÍCH
TỈNH NGHỆ AN

Tinh thần yêu nước của Phan Bội Châu gắn liền và được thể hiện trong tư tưởng chính trị của Cụ. Trong những tư tưởng chính trị của Phan Bội Châu, tư tưởng lập hiến đóng một vai trò trọng tâm.

Tư tưởng lập hiến của Phan Bội Châu trước hết đó là quan điểm về sự cần thiết phải có hiến pháp. Có thể nói Phan Bội Châu là một trong những người đầu tiên nêu ra vấn đề lập hiến thành một yêu cầu cấp thiết cho nhân dân Việt Nam lúc bấy giờ.Sau sự thất bại của phong trào Cần Vương, các sĩ phu yêu nước Việt Nam hướng về Nhật Bản. Phan Bội Châu là một trong số đó. Theo con đường của Nhật Bản, cần phải có một bản hiến pháp cho Việt Nam. Trong Đề tỉnh quốc dân ca năm 1907 Phan Bội Châu viết:

Gương Nhật Bản đất Á Đông

Lập hiến pháp từ đời Minh Trị

Bốn mươi năm dân trí mở mang.

Năm 1932, nhân trả lời phỏng vấn báo Đông Tây, Phan Bội Châu lại một lần nữa khẳng định: Tôi thiết tưởng nước ta từ xưa vẫn chưa có hiến pháp, nay lập một bản hiến pháp không những là một sự hay lại còn là một điều cần. Thế nào cũng phải có hiến pháp, lễ ấy tất nhiên".

Tiếp the tư tưởng của Phan Bội Châu, trong phiên họp Chính phủ lâm thời, Chủ tích Hồ Chí Minh đã chỉ ra nhu cầu cấp thiết phải có hiến pháp cho nhân dân Việt Nam không đơn giản chỉ là việc học các nước khác, mà còn là nội tại của xã hội Việt Nam ngay sau cuộc Cách mạng tháng Tám thành công. Người khẳng định: "Trước chúng ta đã bị chế độ quân củ chuyên chế cai trị, rồi đến chế độ thực dân không kém phần chuyên chế, nên nước ta không có hiến pháp. Nhân dân ta không được hưởng quyền tự do dân chủ. Chúng ta phải có một bản hiến pháp dân chủ". (Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 1, Nxb Sự thật, Hà Nội,1967,tr 356).

Thứ hai, hiến pháp phải gắn liền với chủ quyền quốc gia, tức là với dân tộc độc lập. Đây là một bước tiến quan trọng trong tư tưởng của Phan Bội Châu.”Điều quan trọng nhất là chủ quyền “, điều quan trọng của chủ quyền là độc lập, chủ quyền hoàn toàn cả đối nội lẫn đối ngoại”.

Thứ ba, hiến pháp là văn bản khẳng định quyền lực về nhân dân, tức là chủ quyền quốc quốc gia thuộc về nhân dân. Nếu như tư tưởng của Phan Bội Châu về chủ quyền quốc gia gắn liền với độc lập dân tộc là vấn đề tiên quyết, tức là điều kiện cần của hiến pháp, thì vấn đề chủ quyền thuộc về nhân dân lại là điều kiện đủ của tư tưởng lập hiến của Phan Bội Châu. Đây là tư tưởng cực kỳ tiến bộ của Cụ, khiến cho quan điểm lập hiến của Cụ trở nên hiện đại và hoàn thiện hơn. Hiến pháp là phải gắn liền với thể chế cộng hoà tức là chủ quyền phải thuộc về nhân dân, không có điều ngược lại.

Thứ tư, tư tưởng lập hiến của Phan Bội Châu khác với những tư tưởng của những người đồng thời ở chỗ, ông là ngừoi duy nhất đầu tiên đã chỉ ra cơ chế thực quyền nhà nước mà sau trở thành cơ chế thực hiện quyền lực thuộc về nhân dân. “Phàm nhân dân nước ta không cứ sang hèn, giàu nghèo, đều có quyền bỏ phiếu bầu cử. Trên là vua nên để hay nên truất, dưới là quan nên thăng hay nên giáng, dân đều có quyền quyết đoán cả. Những vua tệ quan hư không hợp với công đạo thì hội nghị viên, dân ta hội nhau, công nghị được quyền khiển trách và trừng phạt.” Hay “Những điều nhân dân cho là phải, Chính phủ không thể không làm, những điều nhân dân cho là trái Chính phủ không được phép làm …Chính phủ chỉ là đại biểu cho cả nước mà thôi”. Trong tư tưởng chính trị của mình, Phan Bội Châu đã chỉ ra hình thức thực hiện chủ quyền thuộc về nhân dân. Đó là nghị viện”Giữa đô thành nước ta đặt một nghị viện lớn. Bao nhiêu việc chính trị đều do công chúng quyết định…đến khi ấy quan trên quan dưới lại ai mà hại dân thì không được sống ở trong trời đất nữa”

Thứ năm là, hiến pháp phải là văn bản khẳng định quyền con người. Hiến pháp như trên đã nói là một văn bản quy định quyền dân chủ của nhân dân. Nhưng quyền dân chủ ấy chỉ có được khi nhân dân có quyền con người. Tư tưởng lập hiến của Phan Bội Châu ngoài việc nêu lên mối quan hệ của nhà nước với công dân cũng như cơ chế thực hiện quyền lực nhà nước còn chỉ ra những quy định về quyền công dân. "Dân quyền mà được đề cao thì nhân dân được tôn rọng mà nước cũng mạnh. Dân quyền bị xem nhẹ thì dân bị coi khinh mà nước sẽ yếu. Dân quyền hoàn toàn mất thì dân mất mà nước cũng mất". Tư tưởng về quyền con người của Cụ còn tiến bộ ở chỗ nó gắn với nghĩa vụ công dân” Nghĩa vụ bao nhiêu, bấy nhiêu quyền lợi”. Làm người trước hết ai cũng phải có nghĩa vụ lao động, phải học tập để mở mang trí tuệ, để có khẳ năng giúp nhà, giúp nước...

Tư tưởng lập hiến của Phan Bội Châu là một tư tưởng tiến bộ. Với tư tưởng này đã góp phần nâng cấp toàn bộ tư tưởng chính trị của Phan Bội Châu lên một đỉnh cao mà hiếm có những người cùng thời theo kịp. Việc nghiên cứu tư tưởng lập hiến của Cụ không những chỉ giúp chúng ta thấy được giá trị

Đóng góp của Cụ vào hệ tư tưởng chính trị của Việt Nam chúng ta nói chung mà góp phần giúp cho sự phát triển của ngành khoa học pháp lý của luật hiến pháp nói riêng. Từ những tư tưởng này giúp cho chúng ta tìm thấy được định nghĩa tương đối đầy đủ của luật hiến pháp!

Lệ Thu