TRANG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ
BAN QUẢN LÝ DI TÍCH
TỈNH NGHỆ AN

Nguyễn Thị Minh Khai – người nữ chiến sĩ cộng sản kiên cường, đã sớm trở thành một trong những biểu tượng cao đẹp nhất của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam. Ở thời đại mà cái chết có thể đến bất kỳ lúc nào với những người yêu nước, sự dấn thân không do dự của Nguyễn Thị Minh Khai khiến đồng chí đương thời ngưỡng mộ, hậu thế mãi mãi ghi nhớ.

"Một cán bộ nữ có nhiều triển vọng"

Những năm tháng hoạt động tại quê nhà Vinh, Nguyễn Thị Minh Khai đã sớm để lại dấu ấn đặc biệt trong mắt các đồng chí Tân Việt Cách mạng Đảng – tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam. Với bản lĩnh, sự thông minh và tính cách xông xáo, Nguyễn Thị Minh Khai được đánh giá là "một cán bộ nữ rất nhiều triển vọng". Nhưng triển vọng ấy không chỉ dừng ở lòng nhiệt thành, nó còn được chứng minh bằng những hành động quả cảm: dám xuất dương giữa thời loạn, dám dấn thân vượt mọi hiểm nguy để phụng sự cách mạng.

Trước khi lên đường sang nước ngoài, các đồng chí đã cảnh báo rõ ràng về những gian khổ: phải cải trang nam giới, cắt tóc ngắn, đi ban đêm, ngồi bó gối suốt chặng đường trong khoang chứa than nóng bỏng trên tàu thủy. Đáp lại, Nguyễn Thị Minh Khai chỉ nói một câu dứt khoát: “Anh cứ bố trí cho tôi đi. Đồng chí khác đi được thì tôi đi được.”

Để rèn luyện sức chịu đựng, Nguyễn Thị Minh Khai đến nhà một công nhân hỏa xa ở Trường Thi, mùa hè nắng như đổ lửa, vẫn trùm hai ba lớp chăn bông khi ngủ để cơ thể quen dần với cái nóng cực độ. Và khi chuyến đi thực sự bắt đầu, hơi nóng hầm hập và bụi than đặc quánh khiến Nguyễn Thị Minh Khai ngất lịm. Nhưng cũng chính khoảnh khắc ấy, Nguyễn Thị Minh Khai đã khiến những người chứng kiến phải cảm phục: “Đàn bà phải có gan dạ như chị ấy thì mới xuất dương nổi.”

Trên đất nước Liên Xô(Nga): ngọn lửa học tập và niềm tin

Ở Trường Đại học Phương Đông (Liên Xô), Nguyễn Thị Minh Khai không chỉ là một học viên ưu tú, mà còn là một đảng viên mẫu mực. Đồng chí Vaxiliêva – phụ trách sinh viên Đông Dương – đã viết trong nhận xét tháng 6/1936: “Có lập trường chính trị vững vàng. Có thái độ nghiêm túc của người đảng viên trong học tập. Phan Lan đặc biệt quan tâm đến những vấn đề liên quan đến đất nước và tổ chức đảng của mình. Kết thúc năm học trưởng thành rất tốt. Có quan hệ tốt với các đồng chí. Có ý thức kỷ luật. Học rất tốt…”

Niềm tin vào lý tưởng là động lực để Nguyễn Thị Minh Khai học tập không ngừng nghỉ. Với Nguyễn Thị Minh Khai, con đường giải phóng dân tộc không thể đi nếu thiếu tri thức, thiếu tư duy lý luận. Và Nguyễn Thị Minh Khai đã rèn giũa mình như rèn một thanh thép – sắc bén nhưng bền bỉ, dẻo dai.

Nữ Bí thư Thành ủy Sài Gòn Chợ Lớn

Trở về nước, Nguyễn Thị Minh Khai đảm nhiệm vai trò Bí thư Thành ủy Sài Gòn – Chợ Lớn. Trong mắt các đồng chí, Nguyễn Thị Minh Khai là hình mẫu của người cán bộ lãnh đạo mẫu mực: vừa viết tài liệu tuyên truyền, vừa trực tiếp xuống cơ sở vận động quần chúng. Sự dũng cảm và mưu trí của Nguyễn Thị Minh Khai đã trở thành huyền thoại: “chị Năm Bắc kỳ công tác rất giỏi. Nhất là việc cải trang của chị thì nhiều anh em phải học tập. Khi chị giả là một phụ nữ tư sản rất đẹp, khi giả người buôn bán ở chợ Bến Thành, chị cải trang thế nào cũng được, lúc là Việt Nam, lúc là Hoa kiều, nên lâu nay đế quốc lùng sục mà không tài nào bắt được chị, nếu không có nội phản. Chị Năm là người rất thông minh và có chí khí....”

Một người phụ nữ tưởng chừng sắt đá đến vô cảm, nhưng trong lòng lại chất chứa một trái tim nồng hậu, giàu yêu thương. Đồng chí Lê Duẩn từng xúc động kể lại: “Chị Minh Khai là một phụ nữ kiên quyết nhất, tiêu biểu nhất. Trong những năm ba mươi, một người con gái như chị dám bỏ nhà ra đi. Chị đi vào lý tưởng, dám sống, dám chết vì lý tưởng, chị không sợ gian khổ để phục vụ lý tưởng, có can đảm vượt qua mọi khó khăn, dám hy sinh để phục vụ lý tưởng... Chị là một phụ nữ đặc biệt, có sức suy nghĩ nghiêm nghị, có trình độ hiểu biết … không bao giờ khuất phục...” . Song con người tưởng chừng như vô cùng cứng rắn ấy lại cũng là người phụ nữ sống tình cảm, dễ xúc động: “Trong các cuộc tranh luận, chị phát biểu hăng nhưng chị lại khóc. Chị lo các đồng chí chưa hiểu, chưa nắm được tinh thần đường lối của Đảng” . Cùng chung những tháng ngày chiến đấu với chị, đồng chí Lê Duẩn cũng thấu hiểu những thiệt thòi, mất mát của một người phụ nữ khi tham gia cách mạng: “Chị là người mẹ đầu tiên có đứa con, dứt con ra ngay để làm việc, không bao giờ được gặp con nữa…”

Tấm lòng ấy, sự nhiệt huyết ấy – khiến kẻ thù phải run sợ. Đến mức luật pháp thực dân vốn chưa từng tử hình phụ nữ, nhưng đã phải khép án tử Nguyễn Thị Minh Khai. Đơn giản vì tinh thần cách mạng mà Nguyễn Thị Minh Khai mang trong mình – họ không thể khuất phục.

Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai qua những đánh giá của Chủ tịch Hồ Chí Minh!

Chỉ mấy ngày sau khi chị Minh Khai hy sinh, ngày 1/9/1941 trên báo Việt Nam độc lập của Mặt trận Việt Minh xuất bản tại Cao Bằng xuất hiện bài thơ Phụ nữ với nội dung tuyên truyền, động viên phụ nữ tham gia cách mạng. Bài thơ ban đầu không ký tên tác giả, sau đó được xác định của Nguyễn Ái Quốc.

“Kìa như chị Nguyễn Minh Khai

Bị làm án tử đến hai ba lần…”

Những đánh giá về đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai còn được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ ra trong nhiều bài nói, bài viết sau này. Sau khi đất nước giành được độc lập, trong chuyến đi thăm nước Pháp ngày 28/6/1946, khi tiếp các đại biểu phụ nữ các nước Angiêri, Pháp, Tây Ban Nha, Ấn Độ, Mỹ, …đến thăm. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói rằng: “Trong mấy mươi năm vận động độc lập, phụ nữ Việt Nam hy sinh khá nhiều. Chị Minh Khai là một người tiêu biểu trong thời kỳ đó”. Tiếp đó, trong bài nói chuyện với cán bộ của Ban Tuyên giáo Trung ương ngày 28/11/1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Đảng viên chúng ta có rất nhiều người gương mẫu, có đạo đức cách mạng. Như nữ đồng chí Minh Khai, đã bị đế quốc kết án tử hình hai nơi, mà lúc hy sinh vẫn rất oanh liệt”. Đặc biệt, vào ngày 4/7/1959, trong bài phát biểu khi tham quan Viện bảo tàng cách mạng, sau khi xác định thành công của cách mạng nước ta là kết quả của sự đấu tranh dẻo dai và hy sinh to lớn của Đảng và nhân dân ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định: “Những lãnh tụ của Đảng như các đồng chí Trần Phú, Minh Khai, Lê Hồng Phong, Hoàng Văn Thụ và hàng trăm cán bộ, hàng nghìn đảng viên đã vì cách mạng, vì nhân dân, vì Tổ quốc mà bị giặc Pháp chém giết, tù đày. Những lãnh tụ và đảng viên khác thì sống một cuộc đời gian nan và nguy hiểm, nhưng không một phút ngừng hoạt động, đấu tranh…Đó là đạo đức cách mạng, là đảng tính cao đến tột bậc”. Rõ ràng, đó là sự tôn vinh đặc biệt của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai. Người đã nhìn nhận đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai trong hàng ngũ của những nhà lãnh đạo cao nhất của Đảng, của cách mạng Việt Nam và đã chính thức nhìn nhận đồng chí như một lãnh tụ của Đảng. Điều này lý giải vì sao ngay từ năm 1941, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhìn nhận đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đứng trong hàng ngũ các nữ anh hùng dân tộc như Bà Trưng, Bà Triệu trong lịch sử nước nhà.Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng của Nguyễn Thị Minh Khai là “tột bậc” – sự dâng hiến trọn vẹn cho lý tưởng và nhân dân, không chút mưu cầu riêng tư.

Kết

Qua ký ức của bạn bè, đồng chí, Nguyễn Thị Minh Khai hiện lên không chỉ như một biểu tượng anh hùng, mà còn là một con người bằng xương bằng thịt – giàu lòng yêu nước, giàu cảm xúc, kiên định và sâu sắc. Sự hy sinh của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đã trở thành biểu tượng bất tử của người Phụ nữ Việt Nam, là tấm gương soi sáng cho các thế hệ mai sau.

Trần Thu Hằng