TRANG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ
BAN QUẢN LÝ DI TÍCH
TỈNH NGHỆ AN

KỲ 5: PHAN BỘI CHÂU VỚI CÁC PHONG TRÀO ĐẤU TRANH TRONG NƯỚC.

Tòa Đề hình Bắc Kỳ buộc tội Phan Bội Châu có liên quan đến các vụ tấn công quân Pháp ở Việt Nam, và năm 1913, ông bị kết án tử hình vắng mặt do chủ mưu trong các vụ tấn công ngày 12 và 26/4/1913.

Vụ đầu độc quân đồn trú ở Hà Nội, ngày 27/6/1908

Đồ Đàm là một trong những người tổ chức tích cực vụ đầu độc quân đồn trú đóng ở Hà Nội, ông bị bắt ngày 18/10/1908 và theo lời khai của ông, sự việc này có liên quan đến các sinh viên xuất dương du học Nhật Bản. Bản thân ông không biết đến phong trào cách mạng này cho đến tận tháng 11/1907, thời điểm đó ông được một người tên là Lý Nho dẫn đến gặp Đề Thám. Tháng 4/1908, sau khi trở về từ cuộc gặp với Đề Thám, ông chứng kiến sự tranh luận giữa Đề Thám và Lý Nho về việc Lý Nho không thành công trong vụ tấn công Hà Nội ngày 16/11/1907. Lý Nho trả lời Đề Thám là ông ta sẽ cố gắng thực hiện kế hoạch này vào khoảng tháng tư hoặc tháng 5 năm đó (tháng 5 hoặc tháng 6/1908). Đề Thám đã triệu tập các thân tín và cho biết, Kỳ Ngoại Hầu Cường Để và Phan Bội Châu đã viết thư cho ông rằng trong năm đó họ sẽ trở về Việt Nam và cần thiết phải làm mọi việc giành lại đất nước trước khi họ về nước. Mỗi người cần phải lãnh đạo người dân trong vùng vùng lên. Cuối cuộc thấm vấn, Đồ Đàm cho biết: “Chính Đề Thám là người chủ mưu vụ này. Mong muốn lớn nhất của ông ấy là đánh đuổi người Pháp để phong Kỳ Ngoại Hầu Cường Để làm vua nước Nam. Mọi tài liệu tuyên truyền mà Đề Thám phát cho mọi người đều được ký tên Cường Để và Đề Thám là người liên lạc với Phan Bội Châu”.

Các vụ tấn công ở Thái Bình và Hà Nội ngày 12 và 26/4/1913

Những thành công của cách mạng Trung Quốc đã truyền cảm hứng cho Phan Bội Châu. Tháng 2/1912, Phan Bội Châu đến Hồng Kông, một tháng sau ông đến Thượng Hải với ý định đến Nam Ninh để gặp Tôn Dật Tiên nhưng không thành công. Tháng 5/1912, trong phiên họp toàn thể của “Việt Nam Quang Phục Hội”, quyết định thành lập chính phủ lâm thời của nước Cộng hòa Việt Nam trong tương lai đã được đưa ra với các chức danh như sau:

Cường Để là Tổng Đại Biểu, hay nói cách khác là Tổng thống

Phan Bội Châu: Bộ trưởng Ngoại giao

Tán Thuật : Thủ tướng

Nguyễn Thượng Hiển: Bộ Trưởng tài chính

Hoàng Trọng Mậu: Bộ trường Quốc phòng

Nguyễn Cẩm Giang: Bộ trưởng Nội vụ

Đặng Hữu Bang: Cố vấn

Cũng tại Trung Quốc mà những người hoạt động cách mạng Việt Nam học cách chế tạo chất nổ, và những loại vũ khí này được dùng trong các vụ ám sát tiến hành ở Thái Bình và Hà Nội năm 1913. Tình báo Pháp khẳng định Phan Bội Châu có liên quan đến các vụ tấn công vụ tấn công ở Thái Bình và Hà Nội ngày 12 và 26/4/1913, thông qua các lời khai của những người có liên quan bị bắt sau đó dù trong các phiên thẩm vấn năm 1925, ông luôn một mực phủ nhận. Ngày 14/02/1914, Phan Bội Châu và Mai Lão Bạng bị cảnh sát Trung Quốc bắt ở Quảng Châu theo đề nghị của Công sứ Pháp ở Quảng Châu và Hồng Kông. Phan Bội Châu bị quản thúc trong tư gia của tổng đốc Long Tế Quang cho đến hết tháng 2 và sau khi tự do, Phan Bội Châu trở về Thượng Hải và đến Nhật Bản. Theo bản án số 167 của tòa án tỉnh Nghệ An ngày 9/10/1918, Mai Lão Bạng bị kết án lưu đày, thay vì bị treo cổ như trong bản án từng tuyên trước đó năm 1909.

Lệ Thu - TH